Mutanen Dagomba

Mutanen Dagomba
Jimlar yawan jama'a
191,956, 172,379, 217,640, 267,907 da 600,000
Yankuna masu yawan jama'a
Ghana
Addini
Musulunci, animism (en) Fassara da Kiristanci
Kabilu masu alaƙa
Mutanen Mole-Dagbon
Jimlar yawan jama'a
miliyan 2.3[1]
Yankuna masu yawan jama'a
Arewancin Ghana
Harsuna
Dagbani, Ingilishi, Faransanci
Addinai
Musulunci Sunni, tare da tsirarun Kiristoci da dama.
Ƙungiyoyin kabilu masu alaƙa
Mossi, Mamprusi, Frafra, Gurunsi, sauran mutanen Gur

Dagombas ƙabilar Gur ce ta arewacin Ghana,[2] waɗanda yawansu ya haura miliyan 2.3. Su na zaune a Arewacin kasar Ghana a cikin yankin savanna da ke ƙarƙashin bel ɗin sahelian, wanda aka sa ni da Sudan. Su na magana da yaren Dagbani wanda ke cikin rukunin Mole-Dagbani na harsunan Gur. Akwai kusan masu magana da harshen Dagbani kusan miliyan 1 zuwa 2. Dagomba su na da alaƙa a tarihi da mutanen Mossi. Mohi/Mossi yanzu suna da ƙasarsu a tsakiyar ƙasar Burkina Faso a yau. Ƙasar mahaifar Dagomba ana kiranta Dagbon kuma tana da kusan kilomita 20,000 a cikin yanki.

Ana daukar Na Gbewa a matsayin wanda ya kafa Dagbon. Dagomba na ɗaya daga cikin ƙabilun da ke da ƙaƙƙarfan al'adar baka waɗanda ake sakawa da ganguna da sauran kayan kiɗa. Don haka, yawancin tarihin su, har zuwa kwanan nan, an ba da su ta hanyar al'adar baka tare da masu ganga a matsayin ƙwararrun griots. Bisa al'adar baka, tarihin siyasar Dagbon ya samo asali ne daga tarihin rayuwar wani almara mai suna Tohazie (wanda aka fassara a matsayin "mai farauta").[3]

Addinin Musulunci ya yi tasiri sosai a al'adun Dagomba, wanda 'yan kasuwa Soninke (wanda aka fi sani da Wangara ta Ghana) 'yan kasuwa ne suka kawo yankin a tsakanin karni na 12 zuwa 15. Tun zamanin Naa Zangina, Musulunci shi ne addinin gwamnati, kuma da alama Musulunci yana cigaba cikin sauri tun daga lokacin.[4] Ayyukan kawo sauyi na Afa Anjura a tsakiyar karni na ashirin ya sa al'umma gaba daya suka rungumi addinin Musulunci gaba daya. Gado a cikin mutanen Dagomba na kabila ne. Muhimman bukukuwa sun hada da Damba, Bugum (bikin wuta) sannan da kuma bukukuwan Idi na Musulunci. Babban mazaunin Dagomba shine Tamale, wanda kuma ke zama babban birnin yankin Arewa.

Jihohin Mossi da Dagomba na daga cikin manyan daulolin tsakiyar yammacin Afirka. Tun daga karni na 12, a ƙarshe sun mallaki ƙasashen yankin arewacin Volta, wanda a yau ya haɗa da arewacin Ghana da Burkina Faso. A lokacin fadada su na biyu na arewa, mamayar Mossi ta kai gabashin Maasina da tafkin Debo c. 1400, Benka in c. Shekarar 1433 da Walata a 1477-83 (wadannan dauloli suna cikin Mali a yau). A cewar Illiasu (1971) a cikin littafinsa mai suna The Origins of Mossi-Dagomba states, lokaci na biyu na nasarar Mossi-Dagomba ya zo ƙarshe tare da maido da ikon Imperial Songhai a ƙarshen karni na 15. Duk da cewa jihohin Mossi-Dagomba suna da kaka daya (Na Gbewa), amma bisa ga al'ada ana daukar Dagomba a matsayin "babba" ga jihohin Mossi na Ouagadougou, Yatenga da Fada N'Gourma.

  1. "Ghana Population 2019".
  2. "Dagomba | people". Encyclopedia Britannica (in Turanci). Retrieved 2020-05-24.
  3. St.John Parsons, D. 1968, Legends of Northern Ghana.
  4. A. K. Awedoba; Edward Salifu Mahama; Sylvanus M. A. Kuuire; Felix Longi (October 20, 2010). An Ethnographic Study of Northern Ghanaian Conflicts: Towards a Sustainable Peace. Sub-Saharan Publishers; revised edition. Samfuri:ASIN.

© MMXXIII Rich X Search. We shall prevail. All rights reserved. Rich X Search